Podstawą osiągnięcia optymalnych i opłacalnych plonów jest racjonalne nawożenie roślin uprawnych na podstawie aktualnych wyników badania gleb na zawartość pH i makroelementów
(Ca, P, K, Mg) i – ewentualnie – mikroelementów (np. Mn, Zn, Cu, Fe, B).
Wielkość dawek nawozów mineralnych określa się w oparciu o potrzeby pokarmowe roślin oraz o tzw. naturalną zdolność gleby do zaopatrywania roślin w składniki pokarmowe.
Należy zaznaczyć, że każdy rolnik zgodnie z Kodeksem dobrej praktyki rolniczej powinien posiadać aktualne wyniki badania gleb – a więc powinien systematycznie badać odczyn gleby i jej zasobność w składniki pokarmowe.
Przestrzeganie Kodeksu dobrej praktyki rolniczej zapewnia osiągnięcie wysokich, pełnowartościowych plonów i nie stanowi zagrożenia dla środowiska naturalnego. Warunkiem jest to by stosowane dawki nawozów mineralnych uwzględniały zasobność w składniki pokarmowe czyli uzupełniały różnicę między zapotrzebowaniem na składniki a ich dostępnością w glebie.
Bardzo często występują nieprawidłowości w rozwoju roślin spowodowane brakiem lub nadmiarem niektórych makro- lub mikroelementów.
W warunkach uregulowanego odczynu gleby i racjonalnego kompleksowego nawożenia roślin na podstawie aktualnych wyników badań uzyskuje się wysoką opłacalność produkcji roślinnej w polu i sadowniczej w sadzie.
Podstawowym warunkiem uzyskania wiarygodnych, niepodważalnych wyników badań gleb jest prawidłowe pobranie próbek do analiz chemicznych, dlatego też pragnę przedstawić właściwą metodę ich pobierania.
I. Na wstępie przedstawię zasady pobierania próbek gleb z upraw polowych i użytków zielonych
1. Termin pobierania próbek glebowych:
– próbki glebowe można pobierać przez cały rok, o ile pozwolą na to warunki atmosferyczne
(gleba nie może być zbyt wilgotna ani też zbyt sucha);
– najlepszym terminem jest okres pożniwny i jesienny – przed nawożeniem – lub też
wczesnowiosenny;
2. Przed przystąpieniem do pobierania próbek glebowych należy:
– wykonać szkic sytuacyjny pól w gospodarstwach małych obszarowo;
– w gospodarstwach dużych na mapach ewidencyjnych gospodarstwa zaznaczyć pola przeznaczone
do badań;
– zaznaczyć zasięg poszczególnych upraw na wykonanym szkicu lub mapie
(np. zbożowe, okopowe,itp.) oraz wyrysować siatkę planowanego poboru próbek, podając
równocześnie powierzchnię wytypowanych pól;
– numery próbek na szkicu lub na mapie powinny być zgodne z numerami próbek na pudełkach lub
na woreczkach;
– próbki z użytków zielonych należy dodatkowo oznaczyć symbolem np.uz.
3. Próbka ogólna (średnia) zgodnie z polską normą powinna reprezentować powierzchnię nie
przekraczającą 4 ha o podobnych warunkach przyrodniczych (ukształtowane terenu, rodzaj i typ
gleby) i agrotechnicznych (przedplon, uprawa i nawożenie).
Zaleca się w gospodarstwach o zróżnicowanym składzie granulometrycznym gleb,
i w których badania wykonywane były bardzo dawno lub po raz pierwszy – zmniejszenie tej
powierzchni do 1-2 ha.
– na próbkę ogólną (średnią) składa się 15-20 próbek pierwotnych pobranych z głębokości 0-20 cm
na gruntach ornych i 0-10 cm na użytkach zielonych oraz powinna ważyć ok. 0,5 kg;
– próbkę należy pobrać chodząc po dwóch przekątnych pola, albo zygzakiem lub też prostopadle do
zabiegów agrotechnicznych;
– na świeżo zaoranej glebie w miejscu pobrania próbki należy rolę przydeptać;
– próbki należy pobierać do kartoników lub woreczków laską Egnera, lub też innym dostępnym
narzędziem (np. szpadlem) przy indywidualnym systemie poboru;
– gleba w próbce powinna być bez zanieczyszczeń (np. roślinami, kamieniami i grudkami nawozów).
4. Nie należy pobierać próbek glebowych:
– w miejscach po stogach i kopcach;
– w rowach, kretowiskach, bruzdach, itd., itp.;
– na obrzeżach pola do 5 m;
– w zagłębieniach i na wzniesieniach terenu należy pobrać dodatkowe próbki – w razie potrzeby;
– należy unikać pobierania próbek glebowych w nietypowych warunkach klimatycznych (w okresie
dużej suszy lub nadmiernie wilgotnej gleby);
– bezpośrednio po zastosowaniu nawozów mineralnych lub organicznych.
Pobrane próbki glebowe wraz ze szkicem lub mapą należy dokładnie zapakować i dostarczyć
bezpośrednio lub pocztą do Okręgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej w Gorzowie Wlkp. lub przekazać
pracownikowi terenowemu Stacji.
II. Badania gleb i liści w sadach i uprawach jagodowych.
Większość sadów i upraw jagodowych nawożona jest w Polsce bez badań chemicznych, „w
ciemno”, mimo, iż w wielu przypadkach stosuje się już nawożenie zgodnie z posiadanymi
aktualnymi zaleceniami sporządzonymi w oparciu o wyniki badań.
Analizy chemiczne gleby i uzyskane w ten sposób określenie potrzeb nawozowych są niezbędne
przed założeniem sadu lub plantacji jagodowej. Umożliwia to prawidłowe wapnowanie gleb
i nawożenie niezbędnymi składnikami pokarmowymi.
Jest to więc jedno z najważniejszych zadań, które stoi przed rolnikiem-sadownikiem, gdyż po
założeniu sadu lub plantacji jagodowej będzie to bardzo trudne lub wręcz niemożliwe ze względu na
głębokie ukorzenienie drzew i krzewów owocowych.
Należy zaznaczyć, że ok. 30% gleb w Polsce nadających się do założenia sadu jest kwaśnych,
natomiast większość drzew i krzewów owocowych wymaga gleby obojętnej o pH 6,6 – 7,2.
Stosowanie nieprawidłowego lub nadmiernego nawożenia jest szkodliwe, gdyż powoduje
obniżenie jakości owoców i ich zdolności przechowalniczych (np. jabłka) lub też zwiększenie
podatności na choroby (np. porzeczek).
Podstawą racjonalnego nawożenia sadów i opracowania właściwego zalecenia nawozowego jest:
– analiza chemiczna gleby, która określa zawartość składników mineralnych w glebie;
– analiza chemiczna liści – określająca aktualny stan odżywienia drzew i krzewów;
– obserwacje dotyczące wyglądu owoców, długości i grubości przyrostów, jak
i występujących niedoborów składników pokarmowych.
Warunkiem natomiast podstawowym uzyskania wiarygodnych wyników analiz chemicznych jest
prawidłowe pobranie próbek glebowych i liści, reprezentatywnych dla danego sadu lub plantacji.
Właściwa metoda pobierania próbek glebowych w sadzie.
1. Sporządzenie szkicu kwater wytypowanych do planowanego poboru próbek gleby i liści;
2. Kwatery wytypowane do poboru próbek powinny być:
– o podobnej historii dotyczącej dotychczasowego nawożenia;
– z odpowiednią numeracją lub nazwane opisowo, zwyczajowo;
3. Nnależy pamiętać, że z kwatery położonej na wzniesieniu należy pobrać próbki osobno
z części dolnej, środkowej i górnej;
4. Próbki glebowe pobiera się laską Egnera, świdrem lub szpadlem:
przed założeniem sadu – z trzech warstw, a więc z:
– orno-próchniczej (kolor szary) – z głębokości od 0 cm do ok. 20-25 cm;
– podornej (kolor żółtawy) – z głębokości od ok. 20-25 cm do 40-45 cm;
– wymycia – zwykle gliniastej (kolor brunatny) – z głębokości od ok. 40-45 cm do 60-75 cm.
Reprezentatywną próbkę pobiera się z powierzchni do 4 ha chodząc po przekątnej lub zygzakiem z
15-20 miejsc i z tego sporządza się próbkę zbiorczą o wadze 0,5-1 kg osobno z I, II i III warstwy;
W założonym sadzie i na plantacjach próbki pobiera się z I i II warstwy co 4-5 lat (częściej po
dwóch latach, gdy gleba jest kwaśna lub zawiera bardzo mało potasu i fosforu). Na jedną próbkę
średnią należy pobrać 30-40 próbek pierwotnych oddzielnie z warstwy ornej i podornej (I i II) z
powierzchni do 3 ha, gdy sad uprawiany jest w rzędach – osobno z ugoru herbicydowego i murawy;
– jeśli w sadzie występuje zróżnicowanie drzew, wielkości przyrostów oraz wybarwienia owoców lub
gatunków chwastów – to należy pobierać osobne próbki;
– nie należy pobierać próbek na końcu rzędów oraz przy drodze.
5.Termin pobierania próbek:
– najczęściej latem – od 15 VII do 15 VIII – razem z liśćmi;
– można tez wiosną – przed wysiewem nawozów, o ile nie zrobiono tego jesienią;
6.Uwzględnić zróżnicowanie gleby w sadzie – pod ugorem ziemia jest bardziej kwaśna (mniej Mg i
więcej K);
7. Pobiera się osobno z pasów:
– herbicydowych (wzdłuż rzędów drzew);
– spod murawy (w międzyrzędziach, z ich środka).
Do próbki należy dołączyć:
– metryczkę z danymi właściciela sadu dotyczącą nazwy sadu, kwatery, poziomu pobrania zgodnie
z załączonym szkicem;
– zakres badań próbki sadu (pola);
– data pobrania próbki;
– jeśli ma być opracowywane zalecenie nawozowe – należy dołączyć wypełnioną kartę informacyjną.
Próbki należy zapakować w woreczki lub pudełka i dostarczyć do Okręgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej w Gorzowie Wielkopolskim lub do specjalisty terenowego.
Zasady pobierania próbek liści.
Próbki liści pobiera się:
– z drzew zdrowych, nieuszkodzonych przez mrozy, szkodniki lub choroby;
– w okresie pełnego owocowania;
– najczęściej w trzecim roku wzrostu z drzew corocznie owocujących;
– z typowej dla danej odmiany kwatery lub z dwóch odmian;
– osobno z każdej odmiany.
Bardzo ważny jest termin pobrania liści, który gwarantuje uzyskanie wiarygodnych wyników badań.
I tak np.:
– jabłonie, grusze i śliwy – po zakończeniu wzrostu tegorocznych pędów, nie później niż w drugiej poł. VII
lub na początku VIII;
– czereśnie, wiśnie, porzeczki – niezwłocznie po zakończeniu zbioru owoców.
: Sposób pobrania liści z danej kwatery
– pobiera się liście z ogonkami do papierowych torebek z 10 typowych drzew z jednakowej odmiany
(chodząc po przekątnej lub zygzakiem);
– z połowy wysokości korony oraz z połowy długości tegorocznego przyrostu.
Należy pobrać próbki liści w dwóch kolejnych latach, gdyż zawartość składników pokarmowych zależy od warunków panujących w danym sezonie.
W próbkach pobranych w sadach i na plantacjach jagodowych należy oznaczać m.in.:
a) w próbkach glebowych:
– zawartość pH, K, Mg;
– z po raz pierwszy pobranej kwatery – zawartość próchnicy oraz składu granulometrycznego;
– przed założeniem sadu – zawartość przyswajalnego fosforu (P) i – ewentualnie – boru (B);
b) w próbkach liści
– określić zawartość N, K, Mg, dodatkowo B i Zn.
Każdą próbkę należy opisać w następujący sposób:
– oznaczyć sad i kwaterę;
– oznaczyć odmianę;
– podać datę pobrania próbki;
– nazwisko i imię właściciela sadu oraz adres;
– dołączyć wypełnioną kartę informacyjną co umożliwi opracowanie prawidłowego zalecenia.
Próbki liści należy niezwłocznie dostarczyć do Okręgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej w Gorzowie Wielkopolskim – można je przechowywać nie dłużej niż 2-3 dni w lodówce (nie zamrażać).
Reasumując powyższe należy stwierdzić, że korzystanie z wyników w/w analiz chemicznych w produkcji zarówno roślinnej w gospodarstwach rolnych, jak też sadowniczej w sadach jest istotnym elementem uzyskania maksymalnych i dorodnych plonów, a więc czynnikiem mającym kluczowe znaczenie w osiągnięciu jak największej opłacalności w prowadzonej działalności rolniczej i sadowniczej.
Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Gorzowie Wielkopolskim, obejmująca swoim działaniem całe województwo lubuskie jest wyposażona w nowoczesne, akredytowane laboratorium chemiczne, wysoko wyspecjalizowaną i doświadczoną grupę pracowników zarówno w samej Stacji, jak też w terenie – pracowników terenowych i dlatego gorąco zachęcam do korzystania z szerokiego zakresu świadczonych przez Stację usług.
mgr inż. Ewa Strzelecka
OSCHR Gorzów Wlkp.