Zgodnie z polskim prawodawstwem, termin „osady ściekowe” powinniśmy rozumieć, jako specyficzny odpad powstający w oczyszczalniach ścieków, w wyniku procesów oczyszczania ścieków. Ze względu na rozwijającą się gospodarkę rośnie ilość powstających osadów ściekowych, co z kolei wzbudza wiele kontrowersji związanych z ich zagospodarowaniem, składowaniem bądź usuwaniem
W Polsce zasady postępowania z osadami ściekowymi reguluje Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U. 2001 Nr 62 poz.628, z późn. zm.). Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 lipca 2010 r. w sprawie komunalnych osadów ściekowych (Dz. U. 2010 Nr 137 poz. 924) oraz Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 listopada 2007 r. w sprawie procesu odzysku R10 (Dz. U. 2007 Nr 228 poz. 1685).
Dopuszcza ono wykorzystanie tych odpadów do celów nie przemysłowych takich jak rekultywacja terenów przeznaczonych na cele rolne, rekultywacja terenów zielonych, stosowanie w rolnictwie jako nawóz, stosowanie do uprawy roślin przeznaczonych do produkcji kompostu itp.
Ze względu na dużą zawartość substancji organicznych, niezbędnych do działalności mikroorganizmów oraz substancji wykorzystywanych do tworzenia humusu, ich dodatek do wierzchniej warstwy gruntu ma bardzo pozytywny wpływ na procesy glebotwórcze. Ponadto są cennym źródłem składników pokarmowych dla roślin. Największa wartość nawozową (najwyższa zawartość N, P, K, Ca, Mg oraz mikroelementów) mają osady powstające ze ścieków komunalnych, z wiejskich oczyszczalni oraz ze ścieków przemysłu rolno-spożywczego.
Zanim zostaną zastosowane jako nawóz wymagają specjalnej obróbki biologicznej, chemicznej bądź termicznej, tak aby spełniały określone wymogi pod względem sanitarnym (Tab.1.) oraz zawartości metali ciężkich (Tab.2.). Za obróbkę oraz konieczne analizy osadów odpowiedzialny jest ich wytwórca.
Tab.1. Normy sanitarne dla osadów ściekowych
| Wskaźnik | Dopuszczalna wielkość |
| Bakterie z rodzaju Salmonella | Nie wykrywalne w 100g osadu |
| Obecność żywych jaj pasożytów jelitowych (Ascaris sp., Trichuris sp., Toxocara sp.): | W 1kg suchej masy osadu: |
| – w rolnictwie | wynosi 0 |
| – do rekultywacji terenu | nie większa niż 300 |
| – do uprawy roślin przeznaczonych do produkcji kompostu | nie większa niż 300 |
| – do uprawy roślin nie przeznaczonych do produkcji pasz spożycia | nie większa niż 300 |
Tab.2. Maksymalna zawartość metali ciężkich w mg/kg suchej masy osadu przy stosowaniu komunalnych osadów ściekowych
| Metale | ||||||||
| Lp. | Zastosowanie | Ołów Pb | Kadm Cd | Rtęć Hg | Nikiel Ni | Chrom Cr | Miedź Cu | Cynk Zn |
| 1. | w rolnictwie oraz do rekultywacji gruntów na cele rolne | 750 | 20 | 16 | 300 | 500 | 1000 | 2500 |
| 2. | do rekultywacji terenów na cele nie rolne | 1000 | 25 | 10 | 200 | 1000 | 1200 | 3500 |
| 3. | przy dostosowaniu gruntów do określonych potrzeb wynikających z planów gospodarki odpadami, planów zagospodarowania przestrzennego lub decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, do uprawy roślin przeznaczonych do produkcji kompostu, do uprawy roślin nie przeznaczonych do spożycia i produkcji pasz | 1500 | 50 | 25 | 500 | 2500 | 2000 | 5000 |
Ponadto zgodnie z prawem na krótko przed zastosowaniem osadu oraz raz na rok, na glebach, na których są stosowane osady ściekowe wytwórca (np. oczyszczalnia ścieków) ma obowiązek wykonania analizy gleby pod względem zawartości w niej metali ciężkich (maksymalne zawartości metali ciężkich w glebie Tab.3 i 4), pH, oraz zawartości przyswajalnego fosforu w Mg P2O5/100g gleby. Poboru próbek dokonuje się z warstwy ornej do głębokości 25 cm. Próbkę reprezentatywną obejmującą maksymalnie powierzchnię 5ha, uzyskuje się po przez zmieszanie ze sobą 25 prób indywidualnych pobranych w punktach, które są regularnie rozmieszczone na powierzchni działki. Wyniki badań wraz z informacjami o dawkach osadu powinny zostać przekazane osobie władającej nieruchomością (rolnikowi), który ma obowiązek przechowywać dokumentację przez okres pięciu lat .
Tab.3. Zawartość metali ciężkich w wierzchniej warstwie gruntu (0-25cm). Zastosowanie – w rolnictwie i do rekultywacji gruntów na cele rolne
| Lp. | Metale | Maksymalna zawartość w mg/kg suchej masy gleby na gruntach: | ||
| lekkich | średnich | ciężkich | ||
| 1. | Ołów (Pb) | 40 | 60 | 80 |
| 2. | Kadm (Cd) | 1 | 2 | 3 |
| 3. | Rtęć (Hg) | 0,8 | 1,2 | 1,5 |
| 4. | Nikiel (Ni) | 20 | 35 | 50 |
| 5. | Chrom (Cr) | 50 | 75 | 100 |
| 6. | Miedź (Cu) | 25 | 50 | 75 |
| 7. | Cynk (Zn) | 80 | 120 | 180 |
Tab.4. Zawartość metali ciężkich w wierzchniej warstwie gruntu (0-25cm). Zastosowanie – w uprawach roślin do produkcji kompostu i roślin nie przeznaczonych do spożycia i produkcji pasz
| Lp. | Metale | Maksymalna zawartość w mg/kg suchej masy glebyna gruntach: | ||
| lekkich | średnich | ciężkich | ||
| 1. | Ołów (Pb) | 50 | 75 | 100 |
| 2. | Kadm (Cd) | 3 | 4 | 5 |
| 3. | Rtęć (Hg) | 1 | 1,5 | 2 |
| 4. | Nikiel (Ni) | 30 | 45 | 60 |
| 5. | Chrom (Cr) | 100 | 150 | 200 |
| 6. | Miedź (Cu) | 50 | 75 | 100 |
| 7. | Cynk (Zn) | 150 | 220 | 300 |
Zasady stosowania osadów ściekowych.
Otrzymane wyniki analiz służą do ustalenia odpowiedniej dawki osadu, który ma być zastosowany w rolnictwie. Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Gorzowie Wielkopolskim zajmuje się badaniem gleb również pod kątem zastosowania osadów ściekowych w rolnictwie oraz opracowuje plany nawożenia dostosowując dawkę osadu zgodnie z obowiązującymi przepisami. Dla każdej partii osadu oraz dla każdego pola ustala się dawkę indywidualną biorąc pod uwagę rodzaj i sposób użytkowania gruntu oraz wymagania pokarmowe roślin. Ustawa, podobnie jak w przypadku stosowania nawozów naturalnych (np. obornika) określa maksymalne ilości osadów ściekowych, jakie możemy wprowadzić do gleby w określonym czasie (Tab. 5.).
Tab.5. Maksymalne dawki osadów ściekowych stosowane w ciągu roku oraz dwóch i trzech lat na jednostkę powierzchni gruntu zgodne z dopuszczalną zawartością metali ciężkich w komunalnych osadach ściekowych .
| Lp. | Cel wykorzystania | Dawka w Mg suchej masy/ha na : | Dawki w Mg suchej masy/ha na : | |
| rok | 2 lata | 3 lata | ||
| Przy jednokrotnym zastosowaniu komunalnych osadów ściekowych | ||||
| 1. | Rolnictwo | 3 (Mg s.m/ha) | 6 (Mg s.m/ha) | 9 (Mg s.m/ha) |
| 2. | Rekultywacja | na cele rolne | ||
| na cele nie rolne | 15 (Mg s.m/ha) | 30 (Mg s.m/ha) | 45 (Mg s.m/ha) | |
| 3. | Dostosowanie do określonych potrzeb wynikających z planów gospodarki odpadami, planów zagospodarowania przestrzennego lub decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu | |||
| 4. | Uprawa roślin przeznaczonych do produkcji kompostu | |||
| 5. | Uprawa roślin nie przeznaczonych do spożycia i produkcji pasz |
Przestrzeganie tych norm jest bardzo ważne ze względu na fakt iż metale ciężkie szczególnie takie jak Cd, Zn, Pb, Hg posiadają zdolności do kumulowania się w organizmach, także roślinnych.
Zbyt duża ich zawartość w glebie znacznie obniży jakość produktów roślinnych, tych które trafiają bezpośrednio po obróbce na nasze stoły ale także może spowodować skażenie mięsa w wyniku skarmiania zwierząt paszą o nieodpowiedniej jakości.
Zakazane jest stosowanie osadów ściekowych na glebach o pH poniżej 5,6 na stokach o nachyleniu powyżej 10o, na gruntach wykorzystywanych do upraw pod osłonami, w uprawach sadowniczych i warzywniczych (wyjątek stanowią drzewa owocowe), na gruntach przeznaczonych pod uprawę roślin jagodowych i warzyw, których części jadalne bezpośrednio stykają się z ziemią i są spożywane w stanie surowym(w czasie 18 miesięcy poprzedzającym zbiór jak i w ciągu zbiorów) , na łąkach i pastwiskach oraz terenach pokrytych śniegiem, zamarzniętych, zalewowych, czasowo podtopionych i bagiennych,
W przypadku płytko występujących wód podziemnych (poniżej 1,5m głębokości) zabronione jest stosowanie osadów na gruntach o dużej przepuszczalności ( piaskach luźnych i słabo-gliniastych oraz
piaskach gliniastych lekkich). Rozporządzenie określa także minimalne odległości od zabudowań, ujęć wody tj. w odległości mniejszej niż 100 m zabronione jest stosowanie osadów ściekowych. Zabrania się również stosowania osadów ściekowych w pasie gruntu o szerokości 50m bezpośrednio przylegającego do brzegów jezior, cieków wodnych, oraz na obszarach różnych form ochrony przyrody (np. Parki Narodowe).
Gospodarstwa, w których do nawożenia wykorzystywane są osady ściekowe obowiązują dodatkowe wymogi związane z posiadaniem odpowiedniej dokumentacji (kopie wyników badań stosowanych osadów, wyników badań gleby) oraz stosowania osadów w dawkach określonych przez ich wytwórcę zgodnie z przepisami. Wszystkie te dokumenty powinny być przekazane rolnikowi przez wytwórcę osadu. W przypadku ich braku rolnik ma prawo żądać, aby mu je wydano, w przeciwnym razie może a nawet ma obowiązek odmówić przyjęcia osadów. Brak odpowiedniej dokumentacji w przypadku kontroli na miejscu przeprowadzanej przez ARiMR w zakresie spełniania przez gospodarstwo wymogów wzajemnej zgodności (cross-compliance), będzie skutkowało naliczeniem sankcji na dopłaty bezpośrednie.
mgr inż. Krystian Dubiniec
Inspektor OSChR w Gorzowie Wlkp