Podczas swej pracy w Stacji Chemiczno – Rolniczej i kontaktach z rolnikami często spotykałem się z pytaniem: „Dlaczego, pomimo systematycznego nawożenia i dobrych wyników zasobności gleby plon roślin nie jest satysfakcjonujący…?”
Wiadomym jest, że w warunkach naturalnych wzrost, rozwój i plonowanie roślin limitowane są wieloma czynnikami, które schematycznie można przedstawić w układzie:
gleba – klimat – roślina – działalność człowieka.
Czynniki te są ze sobą ściśle powiązane. W przypadku gleby są nimi: zasobność, żyzność i urodzajność. W tym artykule postaram się bardziej naświetlić tematykę żyzności gleby i czynników z nią związanych, bądź na nią wpływających.
Żyzność warunkuje współudział gleby w całym procesie rozwojowym i plonowaniu roślin, a przejawia się w zdolności gleby do przekazywania bytującym na niej roślinom składników pokarmowych, wody, powietrza, ciepła itp. oraz w wymianie gazowej. Dzieje się tak w wyniku współdziałania właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych gleby z innymi czynnikami ekologicznymi. W tym momencie należy zwrócić uwagę na fakt, iż sama zasobność gleby w składniki pokarmowe nie zawsze idzie w parze z jej żyznością. Może się zdarzyć, że na glebach zasobnych rośliny źle się rozwijają, a dzieje się tak wskutek nieodpowiedniego rozwoju innych czynników odpowiedzialnych za uwolnienie występujących w glebie składników pokarmowych i obieg biologiczny. Przykładem takiego stanu rzeczy są gleby ilaste, które to pomimo dużej zasobności są mniej żyzne od gleb gliniastych i pyłowych, ponieważ mają złe warunki wodno – powietrzne, hamujące rozwój systemu korzeniowego. Zatem żyzność gleby można przyrównać do pracy zdrowego organizmu, kiedy wszystkie jego organy pracują bez żadnych zaburzeń. Istotna jest więc optymalizacja poszczególnych czynników, które w sposób bezpośredni lub pośredni wpływają na stan żyzności gleby, a co z tym idzie – plony roślin.
Do najważniejszych czynników warunkujących prawidłowy stan żyzności gleby możemy zaliczyć:
1. Czynniki morfologiczne – właściwości makro-, mezo-, i mikromorfologiczne profilu glebowego i jego poziomów, miąższość gleby i poziomu próchnicznego.
2.Właściwości fizyczne gleby – skład granulometryczny, struktura i tekstura, porowatość, rozkład porów, temperatura i zdolność nagrzewania się gleby, właściwości wodne (zdolność wiązania wody gruntowej i przesuszanie gleby), właściwości powietrzne wszystkich poziomów profilu glebowego.
3. Właściwości chemiczne i fizykochemiczne gleby – zasobność w makro- i mikroelementy, zawartość substancji toksycznych, odczyn i zawartość CaCO3, skład kompleksu sorpcyjnego i właściwości sorpcyjne gleby (pojemność sorpcyjna i stopień wysycenia gleb zasadami).
4.Właściwości biochemiczne i biologiczne gleby – zawartość substancji organicznej, zwłaszcza próchnicy, występowanie mikroorganizmów roślinnych i zwierzęcych, aktywność biologiczna i kultura gleby.
Wymienione powyżej czynniki wzajemnie na siebie oddziałują, uzupełniają się i wpływają kompleksowo na kształtowanie się określonego stanu żyzności gleby. Innym jej wskaźnikiem może być także liczba gatunków lub ekotypów, którym gleba może zapewnić warunki rozwoju. Im więcej gatunków roślin można uprawiać na danej glebie (uzyskując ich dobry rozwój i plonowanie), tym większa jest jej żyzność.
Jak więc wynika z przytoczonych powyżej faktów utrzymanie gleby w dobrej żyzności nie jest prostą sprawą. Obok systematycznego nawożenia mineralnego (najlepiej w oparciu o aktualne wyniki badań gleb) rolnicy muszą także stosować nawożenie naturalne (przynajmniej raz na 3 – 5 lat), właściwe i zróżnicowane zmianowanie roślin, a także odpowiednie zabiegi agrotechniczne i uprawowe. Takie kompleksowe działanie wpłynie na znaczną poprawę żyzności gleby, a w konsekwencji na lepszy rozwój i plonowanie roślin. Bo przecież zasobna w składniki pokarmowe i zawierająca dużo próchnicy gleba, o bogatej mikroflorze i o poprawnych właściwościach wodno – powietrznych „odwdzięczy się” wydając satysfakcjonujący plon.
dr inż. Rafał Lewandowski
Okręgowa Stacja Chemiczno – Rolnicza
w Gorzowie Wielkopolskim